Chińska zoologia fantastyczna

Głowa psa, dziób zamiast nosa, gęba w pępku i skrzydła nietoperza czyli chińska zoologia fantastyczna

Część I

Słyszeliście o zajączku siedzącym na księżycu i tam, pod drzewem akacjowym robiącym magiczne narkotyki, które mają zapewnić nieśmiertelność? Wyobraźcie sobie, że nad waszymi głowami pojawiają się osobliwi mieszkańcy Cz’uan-t’ou, których charakteryzuje ludzka głowa, dziób ptaka i skrzydła nietoperza. Sprowadźcie datę, kiedy L. Carroll napisał swoją „Alicję po drugiej stronie lustra”, aby przekonać się, że pomysł pisarza na osobliwy świat, który odkrywa jego bohaterka jest o wiele starszy niż historia z powieści i ma swoją ciekawą historię dawno, dawno temu w krainie zwanej Chinami.

W świecie chińskiej zoologii fantastycznej

Trochę z człowieka, trochę ze zwierza i mamy chińskie niestworzone stworzenia. W tak prosty sposób narodziły się istoty, których nie spotkamy ani w miejskiej dżungli, ani w niedostępnych zakątkach na Ziemi.

Przypomniał mi się właśnie sławny technothirller „Park Jurajski” M. Crichtona [1], w którym pojawia się postać miliardera owładniętego ideą wskrzeszenia dinozaurów. Nikt oczywiście jeszcze nie wpadł na szalony pomysł zabawy w Stwórcę istot niestworzonych i nie powołał do życia tych stworków, stworzeń, potworków i potworów. Chcę jednak powiedzieć coś innego. Poznanie chińskiej krainy niestworzonych tworów może być równie ekscytującą przygodą jak spotkanie z dinozaurami Crichtona czy poznawanie stworzeń z dobrze znanej w naszym kręgu kulturowym – mitologii Greków i Rzymian. Trzeba jednak świat ten poznawać uważnie, aby sens tych istot i przemyślenia z nimi związane nie wyprowadziły nas na manowce…

Spójrzmy na pewną długą listę – czyli ewidencja niestworzonych istot T’ai-p’ing kuang-ci

W 981 roku opublikowano „T’ai-p’ing kuang-ci”, czyli listę niestworzonych stworzeń. Znajdują się na niej istoty łączące pierwiastek ludzki i zwierzęcy; konie, małpy, prosięta, ptaki czy węże. Wśród nich są: koń niebiański (biały pies, czarny łeb i skrzydła), Ciang-liang (łeb tygrysa, twarz człowieka, z zębów wystaje mu wąż i ma cztery kopyta), Cz’ou-t’i (głowa po każdej stronie ciała), mieszkańcy Cz’uan-t’ou (głowa człowieka, dziób ptaka, skrzydła nietoperza), Siao (istota podobna do sowy z twarzą człowieka, ciało małpy, ogon psa), Sing-sing (białe twarze, spiczaste uszy, przypominają małpy chodzące jak ludzie), Sing-t’ien (nie ma głowy, oczy na piersi, gębą jest pępek), ryba hua (inaczej latający rybowąż, przypomina rybę ze skrzydłami ptaka), górski huej (przypomina psa z twarzą człowieka), mieszkańcy Krainy Długorękich (nazwa stąd, że dotykają rękami ziemi), ludzie morscy (głowa i ręce człowieka, ciało i ogon ryby), muzykalny wąż (głowa węża, cztery skrzydła), Ping-fen (z Krainy Magicznych Wód, przypomina czarne prosię, ma dwie głowy na końcach ciała), ludzie z Kraju Niezwykłych Rąk (jedna ręka, troje oczu), Ti-ciang (ptak z Gór Niebiańskich, bez twarzy i oczu, czerwony, ma cztery skrzydła).

Najsłynniejsze istoty chińskiej zoologii fantastycznej

Feniks Chiński

Jego pojawianie się w ogrodzie lub pałacu cesarza traktowano jako znak łaski (przynosi szczęście, tak samo jak: jednorożec, smok i żółw). Jak wygląda? Przypomina bażanta i pawia, charakteryzuje się jasnym upierzeniem. Samiec o trzech nogach miał zamieszkiwać Słońce, a mityczna budowla zwana Wieżą Feniksa ma wznosić się w Piekle [3]. Wzmiankę o feniksie możemy znaleźć m.in. w słynnych „Dialogach konfucjańskich”: „Nie przylatuje dobrowróżbny feniks [4].

Jednorożec chiński (c’i-lin)

W Chinach traktowany jest jako zwierzę przynoszące szczęście. Coś złego wiązało się ze zranieniem lub znalezieniem szczątek tego stworzenia. Jego pojawienie miało wróżyć narodziny króla-bohatera. Jak wygląda? Sierść na grzbiecie jest mieszanką pięciu barw. Podbrzusze ma w kolorze burym lub żółtym [5].

Jeleń niebiański

Pomijając fakt, ze nikt go nigdy nie widział, zadziwia wiedza, że żyje pod ziemią. Jego największym pragnieniem jest wyjście na światło dzienne. Jedna z bajek mówi o tym, że jeleń próbuje przekupić górników obietnicami o klejnotach. Kiedy próba przekupstwa okazuje się daremna stworzenie przechodzi do straszenia. Wynikiem jest zamurowanie go głęboko w kopalni. Według tradycji mowa jest także o tym, co stanie się, kiedy jeleń niebiański wydostanie się z podziemi. Otóż zamieni się w cuchnącą ciecz, która przyniesie śmierć i zgrozę [6].

Lis chiński

Najczęściej przybiera postać starca, panienki lub uczonego. Wcielają się w niego także zmarli. Według legend żyje ok. osiemset – tysiąc lat. Chińczycy wierzą, że sprowadza nieszczęście [7].

Matka Żółwi

Dla Chińczyków żółwie są szczególnymi, uduchowionymi zwierzętami. W nich to odnajdują model wszechświata, a wróżbici z żółwich skorup przepowiadają przyszłość. Według opowieści cesarz Jü Wielki przemierzał Dziewięć Gór, Rzek i Bagien, a następnie podzielił kraj na dziewięć prowincji. Mówi się, że podział ten objawił mu żółw T’an-kuej. Na grzbiecie zwierzęcia znajdował się tzw. „Hung-fan” („Reguła ogólna”) będący traktatem kosmicznym [8].

Ptak deszczowy imieniem Szang Jang

Chińczycy proszą go o deszcz. Według tradycji ów ptak ma spijać wodę z rzek, aby pomagać miejscom, w których panuje susza. Związana jest z nim pewna legenda. Miał przebywać na dworze księcia C’i, kiedy pewnego razu zaczął chodzić przed księciem, machał skrzydłami i podskakiwał. Ten zaniepokojony naradził się z Konfucjuszem, który stwierdził, że Szang Jang sprowadzi powódź. W ten oto sposób miało dojść do zbudowania kanałów odwadniających [9].

Smok chiński

Jest to jedno z czterech zwierząt, które Chińczycy uważają za magiczne. Tradycyjny smok chiński jest aniołem, ma w sobie pierwiastek boskości, a przy tym jest także lwem. Smok lub koniosmok, który wyszedł z Żółtej Rzeki powiedział cesarzowi o dobrze nam znanym kolistym wykresie symbolizującym in i jang. W Księdze Przemian oznacza on mędrca. Emblematem cesarskim przez wieki był właśnie smok. Kiedy umierał cesarz mówiono, że wzniósł się do nieba na smoku. W chińskim folklorze ludowym jest związany z chmurami, deszczem czy wielkimi rzekami. Jak wygląda? Na głowie ma rogi, pokryty jest łuskami, na grzbiecie ma kolce. Na wizerunkach zazwyczaj przestawiany jest z perłą (łyka ją lub wypluwa – w niej znajduje się siła smoka) [10].

T’ao T’ieh (Żarłok)

Nazywany maską wilkołaka. Charakteryzuje go olbrzymi łeb, który łączy dwa ciała. Do tego ma sześć nóg, pysk smoka lub tygrysa; czasem zdarza się, że ma ludzką twarz. Chińczycy malują jego wizerunek na porcelanie [11].

Zając księżycowy

W zależności od regionu w folklorze nazywany jest bezcennym zającem, zającem z jaspisu lub zającem lekarzem. W zoologii chińskiej zwierzę związane jest z postacią Buddy. W jednym z poprzednich wcieleń miał cierpieć głód. Wówczas przy jego ognisku pojawił się zając. Nagrodą dla niego miało być wysłanie jego duszy na Księżyc. W tej części legendy zaczyna się mój ulubiony fragment. Podobno na Księżycu, pod drzewem akacjowym, zwierzę robi magiczne narkotyki, które mają zapewnić nieśmiertelność [12].

Zwierzęta lustrzane

W czasach Żółtego Cesarza świat luster i świat ludzi zamieszkiwały różniące się od siebie, ale żyjące ze sobą w zgodzie, istoty. Z jednej krainy do drugiej można było wejść i wyjść przez lustra. Pewnej nocy pokój pomiędzy królestwami został zerwany. Dopuścili się tego ludzie z luster. W walce zwyciężyli jednak ludzie Żółtego Cesarza, który uwięzili wrogów w lustrach. Legenda nie kończy się na tym. Podobno władca rozkazał im powtarzanie wszystkich gestów ludzkich w ich śnie /letargu. W ten sposób odebrał im siły czyniąc z nich posłuszne odzwierciedlenia. Według wierzeń mowa jest także o tym, że ten stan nie będzie wieczny. Nastąpi moment, kiedy obudzą się z magicznego snu. Pierwsza ma zbudzić się Ryba (lub Lustrzany Tygrys), a za nią nowe formy (różne od nas). W końcu przestaną nas naśladować. Przejdą przez szkło. Tym razem to oni wygrają [13].

Autor: Alicja Szulborska

*Inspiracją do napisania artykułu była „Zoologia fantastyczna” J. L. Borgesa.

Bibliografia

  1. Michael Crichton, „Park Jurajski”. Wyd. Amber, Warszawa 1997.
  2. Jorge Luis Borges, „Zoologia fantastyczna”, przeł. Zofia Chądzyńska, Czytelnik, Warszawa 1983, s. 45-46.
  3. Tamże, s. 53-54.
  4. „Dialogi konfucjańskie”, przeł. Krystyna Czyżewska-Madajewicz, Mieczysław Jerzy Kunstler i Zdzisław Tłumski, Warszawa 1976.
  5. „Zoologia fantastyczna”…, dz. cyt., s. 78-80.
  6. Tamże, s. 81.
  7. Tamże, s. 99-100.
  8. Tamże, s. 105.
  9. Tamże, s. 137.
  10. Tamże, s. 152-154.
  11. Tamże, s. 172.
  12. Tamże, s. 183.
  13. Tamże, s. 189-190.

2 komentarze Chińska zoologia fantastyczna

Leave a Reply

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.