Głowa psa, dziób zamiast nosa, gęba w pępku i skrzydła nietoperza czyli chińska zoologia fantastyczna
Część I
Słyszeliście o zajączku siedzącym na księżycu i tam, pod drzewem akacjowym robiącym magiczne narkotyki, które mają zapewnić nieśmiertelność? Wyobraźcie sobie, że nad waszymi głowami pojawiają się osobliwi mieszkańcy Cz’uan-t’ou, których charakteryzuje ludzka głowa, dziób ptaka i skrzydła nietoperza. Sprowadźcie datę, kiedy L. Carroll napisał swoją „Alicję po drugiej stronie lustra”, aby przekonać się, że pomysł pisarza na osobliwy świat, który odkrywa jego bohaterka jest o wiele starszy niż historia z powieści i ma swoją ciekawą historię dawno, dawno temu w krainie zwanej Chinami.
W świecie chińskiej zoologii fantastycznej
Trochę z człowieka, trochę ze zwierza i mamy chińskie niestworzone stworzenia. W tak prosty sposób narodziły się istoty, których nie spotkamy ani w miejskiej dżungli, ani w niedostępnych zakątkach na Ziemi.
Przypomniał mi się właśnie sławny technothirller „Park Jurajski” M. Crichtona [1], w którym pojawia się postać miliardera owładniętego ideą wskrzeszenia dinozaurów. Nikt oczywiście jeszcze nie wpadł na szalony pomysł zabawy w Stwórcę istot niestworzonych i nie powołał do życia tych stworków, stworzeń, potworków i potworów. Chcę jednak powiedzieć coś innego. Poznanie chińskiej krainy niestworzonych tworów może być równie ekscytującą przygodą jak spotkanie z dinozaurami Crichtona czy poznawanie stworzeń z dobrze znanej w naszym kręgu kulturowym – mitologii Greków i Rzymian. Trzeba jednak świat ten poznawać uważnie, aby sens tych istot i przemyślenia z nimi związane nie wyprowadziły nas na manowce…
Spójrzmy na pewną długą listę – czyli ewidencja niestworzonych istot T’ai-p’ing kuang-ci
W 981 roku opublikowano „T’ai-p’ing kuang-ci”, czyli listę niestworzonych stworzeń. Znajdują się na niej istoty łączące pierwiastek ludzki i zwierzęcy; konie, małpy, prosięta, ptaki czy węże. Wśród nich są: koń niebiański (biały pies, czarny łeb i skrzydła), Ciang-liang (łeb tygrysa, twarz człowieka, z zębów wystaje mu wąż i ma cztery kopyta), Cz’ou-t’i (głowa po każdej stronie ciała), mieszkańcy Cz’uan-t’ou (głowa człowieka, dziób ptaka, skrzydła nietoperza), Siao (istota podobna do sowy z twarzą człowieka, ciało małpy, ogon psa), Sing-sing (białe twarze, spiczaste uszy, przypominają małpy chodzące jak ludzie), Sing-t’ien (nie ma głowy, oczy na piersi, gębą jest pępek), ryba hua (inaczej latający rybowąż, przypomina rybę ze skrzydłami ptaka), górski huej (przypomina psa z twarzą człowieka), mieszkańcy Krainy Długorękich (nazwa stąd, że dotykają rękami ziemi), ludzie morscy (głowa i ręce człowieka, ciało i ogon ryby), muzykalny wąż (głowa węża, cztery skrzydła), Ping-fen (z Krainy Magicznych Wód, przypomina czarne prosię, ma dwie głowy na końcach ciała), ludzie z Kraju Niezwykłych Rąk (jedna ręka, troje oczu), Ti-ciang (ptak z Gór Niebiańskich, bez twarzy i oczu, czerwony, ma cztery skrzydła).
Najsłynniejsze istoty chińskiej zoologii fantastycznej
Feniks Chiński
Jego pojawianie się w ogrodzie lub pałacu cesarza traktowano jako znak łaski (przynosi szczęście, tak samo jak: jednorożec, smok i żółw). Jak wygląda? Przypomina bażanta i pawia, charakteryzuje się jasnym upierzeniem. Samiec o trzech nogach miał zamieszkiwać Słońce, a mityczna budowla zwana Wieżą Feniksa ma wznosić się w Piekle [3]. Wzmiankę o feniksie możemy znaleźć m.in. w słynnych „Dialogach konfucjańskich”: „Nie przylatuje dobrowróżbny feniks [4].
Jednorożec chiński (c’i-lin)
W Chinach traktowany jest jako zwierzę przynoszące szczęście. Coś złego wiązało się ze zranieniem lub znalezieniem szczątek tego stworzenia. Jego pojawienie miało wróżyć narodziny króla-bohatera. Jak wygląda? Sierść na grzbiecie jest mieszanką pięciu barw. Podbrzusze ma w kolorze burym lub żółtym [5].
Jeleń niebiański
Pomijając fakt, ze nikt go nigdy nie widział, zadziwia wiedza, że żyje pod ziemią. Jego największym pragnieniem jest wyjście na światło dzienne. Jedna z bajek mówi o tym, że jeleń próbuje przekupić górników obietnicami o klejnotach. Kiedy próba przekupstwa okazuje się daremna stworzenie przechodzi do straszenia. Wynikiem jest zamurowanie go głęboko w kopalni. Według tradycji mowa jest także o tym, co stanie się, kiedy jeleń niebiański wydostanie się z podziemi. Otóż zamieni się w cuchnącą ciecz, która przyniesie śmierć i zgrozę [6].
Lis chiński
Najczęściej przybiera postać starca, panienki lub uczonego. Wcielają się w niego także zmarli. Według legend żyje ok. osiemset – tysiąc lat. Chińczycy wierzą, że sprowadza nieszczęście [7].
Matka Żółwi
Dla Chińczyków żółwie są szczególnymi, uduchowionymi zwierzętami. W nich to odnajdują model wszechświata, a wróżbici z żółwich skorup przepowiadają przyszłość. Według opowieści cesarz Jü Wielki przemierzał Dziewięć Gór, Rzek i Bagien, a następnie podzielił kraj na dziewięć prowincji. Mówi się, że podział ten objawił mu żółw T’an-kuej. Na grzbiecie zwierzęcia znajdował się tzw. „Hung-fan” („Reguła ogólna”) będący traktatem kosmicznym [8].
Ptak deszczowy imieniem Szang Jang
Chińczycy proszą go o deszcz. Według tradycji ów ptak ma spijać wodę z rzek, aby pomagać miejscom, w których panuje susza. Związana jest z nim pewna legenda. Miał przebywać na dworze księcia C’i, kiedy pewnego razu zaczął chodzić przed księciem, machał skrzydłami i podskakiwał. Ten zaniepokojony naradził się z Konfucjuszem, który stwierdził, że Szang Jang sprowadzi powódź. W ten oto sposób miało dojść do zbudowania kanałów odwadniających [9].
Smok chiński
Jest to jedno z czterech zwierząt, które Chińczycy uważają za magiczne. Tradycyjny smok chiński jest aniołem, ma w sobie pierwiastek boskości, a przy tym jest także lwem. Smok lub koniosmok, który wyszedł z Żółtej Rzeki powiedział cesarzowi o dobrze nam znanym kolistym wykresie symbolizującym in i jang. W Księdze Przemian oznacza on mędrca. Emblematem cesarskim przez wieki był właśnie smok. Kiedy umierał cesarz mówiono, że wzniósł się do nieba na smoku. W chińskim folklorze ludowym jest związany z chmurami, deszczem czy wielkimi rzekami. Jak wygląda? Na głowie ma rogi, pokryty jest łuskami, na grzbiecie ma kolce. Na wizerunkach zazwyczaj przestawiany jest z perłą (łyka ją lub wypluwa – w niej znajduje się siła smoka) [10].
T’ao T’ieh (Żarłok)
Nazywany maską wilkołaka. Charakteryzuje go olbrzymi łeb, który łączy dwa ciała. Do tego ma sześć nóg, pysk smoka lub tygrysa; czasem zdarza się, że ma ludzką twarz. Chińczycy malują jego wizerunek na porcelanie [11].
Zając księżycowy
W zależności od regionu w folklorze nazywany jest bezcennym zającem, zającem z jaspisu lub zającem lekarzem. W zoologii chińskiej zwierzę związane jest z postacią Buddy. W jednym z poprzednich wcieleń miał cierpieć głód. Wówczas przy jego ognisku pojawił się zając. Nagrodą dla niego miało być wysłanie jego duszy na Księżyc. W tej części legendy zaczyna się mój ulubiony fragment. Podobno na Księżycu, pod drzewem akacjowym, zwierzę robi magiczne narkotyki, które mają zapewnić nieśmiertelność [12].
Zwierzęta lustrzane
W czasach Żółtego Cesarza świat luster i świat ludzi zamieszkiwały różniące się od siebie, ale żyjące ze sobą w zgodzie, istoty. Z jednej krainy do drugiej można było wejść i wyjść przez lustra. Pewnej nocy pokój pomiędzy królestwami został zerwany. Dopuścili się tego ludzie z luster. W walce zwyciężyli jednak ludzie Żółtego Cesarza, który uwięzili wrogów w lustrach. Legenda nie kończy się na tym. Podobno władca rozkazał im powtarzanie wszystkich gestów ludzkich w ich śnie /letargu. W ten sposób odebrał im siły czyniąc z nich posłuszne odzwierciedlenia. Według wierzeń mowa jest także o tym, że ten stan nie będzie wieczny. Nastąpi moment, kiedy obudzą się z magicznego snu. Pierwsza ma zbudzić się Ryba (lub Lustrzany Tygrys), a za nią nowe formy (różne od nas). W końcu przestaną nas naśladować. Przejdą przez szkło. Tym razem to oni wygrają [13].
Autor: Alicja Szulborska
*Inspiracją do napisania artykułu była „Zoologia fantastyczna” J. L. Borgesa.
Bibliografia
- Michael Crichton, „Park Jurajski”. Wyd. Amber, Warszawa 1997.
- Jorge Luis Borges, „Zoologia fantastyczna”, przeł. Zofia Chądzyńska, Czytelnik, Warszawa 1983, s. 45-46.
- Tamże, s. 53-54.
- „Dialogi konfucjańskie”, przeł. Krystyna Czyżewska-Madajewicz, Mieczysław Jerzy Kunstler i Zdzisław Tłumski, Warszawa 1976.
- „Zoologia fantastyczna”…, dz. cyt., s. 78-80.
- Tamże, s. 81.
- Tamże, s. 99-100.
- Tamże, s. 105.
- Tamże, s. 137.
- Tamże, s. 152-154.
- Tamże, s. 172.
- Tamże, s. 183.
- Tamże, s. 189-190.
[…] “Głowa psa, dziób zamiast nosa, gęba w pępku i skrzydła nietoperza czyli chińska zoologi… […]
[…] “Głowa psa, dziób zamiast nosa, gęba w pępku i skrzydła nietoperza czyli chińska zoologi… […]